Familie Van Dongen betrokken bij graanhandel, scheepsbouw en papierfabriek-
Nummer 08 - 19 augustus 2020
‘De familie Van Dongen had stijl en rechtvaardigheid als een vanzelfsprekendheid’. Zomaar een zin in het onlangs uitgekomen boek over Hermien van Dongen Torman (1915-1988), geschreven door haar zoon Arend van Riessen. Het boek begint over haar voorouders uit ‘t Veer, de Tormans uit Noorwegen en de Recters uit Veenendaal. Hoe die families op een gegeven moment in Raamsdonksveer arriveerden is al een boeiend verhaal op zich. Een groot deel, dat zich in en rondom Raamsdonksveer afspeelt, maakt duidelijk dat de familie Van Dongen zich in de regio ontwikkelde als vooraanstaande handelaren en industriëlen, met inderdaad de nodige stijl en rechtvaardigheid. Ze waren onder andere betrokken bij de graanhandel, scheepsbouw, de papierfabriek en waren er medeverantwoordelijk voor dat Raamsdonksveer door toenemende handel en industrie een positieve groei meemaakte. Hermien was een van de kinderen van Jan van Dongen Torman, graanhandelaar en directeur van Papierfabriek Maasmond. Haar vader had ‘Torman’ achter zijn naam toegevoegd omdat deze Noorse achternaam van zijn voorvaders met het overlijden van zijn moeder dreigde te verdwijnen. Hermien zat van 1921 tot 1928 op de Bijzondere School der Nederlandsch Hervormde Gemeente in de Emmastraat, waar Joh. Tighelaar schoolhoofd was. Op 16 augustus 1945 trouwde zij met Henk van Riessen uit Bloemendaal, een ingenieur werkzaam bij Bell Telephone in Antwerpen, die als verzetsman in 1944 onderdook in een Haarlemse huishoudschool, waar Hermien lerares was.
In feite zette de familie Van Dongen het regionale werk van Napoleon Bonaparte voort. Deze keizer zorgde met de aanleg van de steenweg van Parijs naar Amsterdam (1810-1813), die ook door Raamsdonksveer loopt, immers voor bloei in het dorp. In die tijd was er al een Van Dongen actief als bakker, slijter en boer. Het is ondoenlijk om alle activiteiten van de familie in dit artikel te beschrijven, waardoor we ons moeten beperken tot een paar dieptepunten, maar vooral veel hoogtepunten. De grootouders van hoofdpersoon Hermien in het boek, Pieter van Dongen en Elisabeth Torman trouwden in 1872 en kregen negen kinderen. Elisabeth overleed in 1911 en Pieter in 1923; beide liggen begraven bij de Lambertuskerk in Raamsdonk. De in 1843 geboren Pieter kwam uit een familie waar iedereen bakker was, niet alleen zijn vader, maar ook twee ooms en twee tantes waren eigenaar van een bakkerij of bakkerij-maalderij. Later werd Pieter graanhandelaar en meelfabrikant; hij beschikte over een statige woning en pakhuis aan de Steenpad (nu Haven) in Raamsdonksveer. Van zijn vier zussen trouwde Johanna Jacoba (Dien) en Anna Catherina met de scheepsbouwers Van Suijlekom (Dien) en Ruijtenberg. Na het overlijden van haar echtgenoot zette Dien van Dongen, een ondernemende zakenvrouw, de werf voort onder de naam Scheepsbouw Weduwe D. van Suijlekom. Haar vier ongetrouwde dochters waren met hun manufacturen en winkel in kruidenierswaren aan de Keizersdijk een begrip in Raamsdonksveer. Dat gold zeker voor Adriana van Dongen (1885), tante Jaantje, die in de Prins Hendrikstraat een goedlopende boekhandel had, die ze later overdeed aan Andries van Bavel. Onder de naam ‘tante Marie’ was zij tijdens de Tweede Wereldoorlog de spil in het Veerse verzet. Oom Roelof Johan van Dongen (1879-1945) werd eveneens actief in de scheepsbouw en startte in 1901 met een compagnon de werf Schipper & Van Dongen. Eerst aan Veerse kant en vanaf 1908 op een opgehoogd griendveld aan de Bergse kant van de Donge. Op dit ‘schiereilandje’ staat tegenwoordig aan de Jacq Stalkade een appartementencomplex. Er werden tot 1931 negenendertig schepen gebouwd, waarvan het overgrote deel sleepboten, waaronder de in 1930 gebouwde stoomsleepboot Lambert (27,64 x 5,70 meter). Het is een van de vijf historische schepen die aan de onlangs aangelegde steigers aan de Timmersteekade in Geertruidenberg komen te liggen en die alle vijf een geschiedenis met de gemeente hebben. Na het overlijden van Roelof in 1945 continueerden zijn zonen Paul en Reint de werf en concentreerden zich tot het einde van het bedrijf in 1987 als machinefabriek voor heimachines, stoomlieren, reparatie van schepen en het inbouwen van motoren.
In 1918 nam de regering de handel in granen en dierenvoerartikelen in eigen hand., waardoor de vrije handel in graan ophield te bestaan. Jan van Dongen Torman was daardoor genoodzaakt de in Raamsdonksveer gevestigde ‘NV Meelfabriek De Korenbloem’ te liquideren. Onder leiding van notaris Hartong van Ark vond in april 1923 de publieke verkoop plaats in het café van familie De Reyer, nu De Witte Leeuw van ‘de Roggenbroodfabriek met Graanpakhuis, twee Heerenhuizen, Bijgebouwen, Machinekamer en erf te Raamsdonksveer aan de Haven groot 10 aren en 21 centiaren’. De praktijk van Notaris Van Ark was gevestigd aan de Wilhelminalaan, in het statige pand waar nu restaurant ’t Zusje is gevestigd. De eerdere liquidatie gaf Jan van Dongen Torman de mogelijkheid terug te gaan naar Papierfabriek Maasmond. Nu als directeur van het bedrijf waar hij eind 19e begin 20e eeuw op zeer jonge leeftijd was begonnen als kantoorbediende. Van 1905 tot 1910 was hij al opgeklommen tot procuratiehouder, waarna hij zich tot 1918 geheel wijdde aan het graanbedrijf van de familie. Nadat Van Dongen Torman weer terug was bij de papierfabriek volgde een hectische periode, waarbij hij tussen de Engelse eigenaren en Nederlandse opvolgers (familie Proost) in kwam te zitten, hetgeen uiteindelijk leidde tot zijn ontslag. Het is zo’n bijzonder verhaal dat we daar in een latere uitgave van deze rubriek graag op terugkomen. Van Dongen Torman had het ontslag ongetwijfeld al aan zien komen, want met een bevriende handelaar in chemicaliën uit Amsterdam startte hij onder de naam ‘Hamer & Van Dongen NV’ een handelskantoor in celluloseproducten. In 1940 startten de vennoten de ‘Hollandsche Papier & Cellulose-industrie’ (HaCePe). In de jaren tachtig verkochten zijn zoons beide bedrijven. Daarmee hield een periode op waarin ze verantwoordelijk waren voor onder andere papierleveringen aan kranten als het NRC en de introductie van Sellotape in Nederland.
Tekst: Jan Hoek
Bronnen: boek: ‘Hermien van Dongen Torman, Haar familie, haar wereld, Arend van Riessen, 2020;
Website: sleepbootalbert.nl;
Boek: ‘Aan ’t Papier Toevertrouwd’. Ton Lensvelt, 2006.