Hart van Raamsdonk: van weiland naar beschermd dorpsgezicht - nummer 21 - 3 maart 2021
Vorige week woensdag bracht defensieminister Ank Bijleveld een bezoek aan West-Brabant. De laatste halte van haar rondreis was op uitnodiging van de plaatselijke CDA het Langstraat-dorp Raamsdonk. Een passende afsluiting van haar rondreis, want veel meer Brabants kan de omgeving van de St. Bavokerk niet zijn. Het is de bedoeling om dit jaar het gebied aan het Kerkplein en park en gebouwen eromheen op grond van de Erfgoedverordening aan te wijzen als beschermd dorpsgezicht. Al in 1995 vond een aantal inwoners van Raamsdonk dat het totale Kerkplein moet worden aangemerkt als beschermd erfgoed. Niet alleen de in 1889 gebouwde imposante St. Bavokerk, een ontwerp van architect C. Weber uit Roermond, maar ook het plantsoen, de monumentale bomen, de begraafplaats en de gebouwen. Met dat laatste bedoelt de groep met hart voor hun dorp de eveneens door Weber ontworpen pastorie, het Agnesgebouw, de houten kiosk, het Leogebouw, het H. Hartbeeld en de karakteristieke woningen. Zo’n 25 jaar later is er nauwelijks iets veranderd, want de talloze deelplannen bleven in de gemeentelijke laden liggen. De enig zichtbare verbetering is het terras van horecabedrijf de Zeven Zusters, genoemd naar de eerste zusters van de Congregatie van de Zusters van Liefde uit Schijndel; in september 1907 arriveerden die in Raamsdonk om zich te wijden aan het onderwijs van meisjes en de verzorging van ouden van dagen. Pas in 1972, toen hun taken aanmerkelijk uitgebreider waren, namen de zusters afscheid van het Langstraat-dorp. In 1993 vond een herinrichting van het park en straatwerk plaats. Sedert die tijd is er alleen af en toe gemaaid en ziet het plantsoen eruit als in de periode voor 1927: een weiland waar onkruid welig tiert en paardenbloemen zorgen voor de enige kleur. Het plein en plantsoen voor de St. Bavokerk dienen weer de uitstraling te krijgen dat past bij een beschermd dorpsgezicht in het hart van een mooi Langstraat-dorp.
In het voorjaar van 1927 werd op de plaats van het weiland een plantsoen aangelegd. De parochianen zorgden met 3000 karren grond en zand voor de nodige ophoging. De beplanting werd geleverd door C. Snoeren en Zoon uit Kaatsheuvel. De gemeente Raamsdonk nam de kosten op zich voor de aanleg van de weg langs de St. Bavokerk, het Liefdesgesticht ofwel het Adrianusgebouw, St. Leogebouw en de R.K. Jongensschool. Die weg kon door het kerkbestuur worden afgesloten, mits zij het gemeentebestuur daarvan in kennis stelden. Door de milddadigheid van Adrianus Knapen, bewoner van het Liefdesgesticht, die duizend gulden doneerde, en tal van parochianen die de ontbrekende 300 gulden bijeenbrachten, werd pastoor L. van Heeswijck in staat gesteld in 1927 een H. Hartbeeld in het plantsoen te plaatsen. Het door Jan Custers vervaardigde beeldhouwwerk is erkend als rijksmonument, onder meer vanwege de detaillering en heeft ensemblewaarde vanwege de bijzonder ligging. Het beeld bezit cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een geestelijke ontwikkeling, namelijk van de Heilig Hartdevotie in het Interbellum. Aanvankelijk stond het beeld dichter bij de St. Bavokerk, maar is bij de herinrichting in 1993 verhuisd naar de huidige locatie. Naast het plaatsen van het nog steeds zeer gave Heilig Hartbeeld werd in 1927 ook de zeskantige houten kiosk met leiendak gebouwd. Een harpje siert de dak-punt. De kiosk, binnenkort gemeentelijk monument, kon gebouwd worden dankzij een gift van parochiaan J.G. de Bont-van Dijk, die ook het vaandel schonk van de in datzelfde jaar door pastoor Van Heeswijck opgerichte R.K. Harmonie St. Bavo. De kiosk werd gebouwd met inzet van plaatselijke ondernemers en vrijwilligers. In 2005 is het bouwwerk gerestaureerd. De herinrichting in 1993 was ook aanleiding een kunstwerk, met de naam ‘Rotssteun’ te plaatsen, dat op 12 april 1996 werd gerealiseerd. De Eindhovense kunstenaar Jo Gijsen maakte in opdracht van de gemeente het kunstwerk, waarvoor hij een 2,70 meter hoge hardsteen (petit granit) bewerkte. Het werk wil de daadkracht en standvastigheid van de Raamsdonkers symboliseren. De inscriptie op de ‘Rotssteun’ verwijst naar belangrijke en ingrijpende gebeurtenissen uit de historie van het dorp: de Sint-Elisabethvloed in 1421, de inname van Breda door de Spanjaarden in 1584, waardoor inwoners van Raamsdonk met al hun bezittingen uit hun woonplaats moesten vertrekken en de Duitse bezetting tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Eind december 1925 werd aan de westelijke zijde van het plantsoen gestart met de bouw van een R.K. Jongensschool. Daarvoor had het kerkbestuur van mej. Raymakers uit Eindhoven een terrein naast het Liefdesgesticht aangekocht voor een bedrag van 3300 gulden. Op het voorste gedeelte werd een school annex verenigingsgebouw, het St. Leogebouw, opgetrokken, terwijl het overige gedeelte als weiland werd verhuurd. De nieuwe R.K. Jongensschool is ontworpen door architect Phil. Donders Jr. uit Tilburg. De rekening was voor het gemeentebestuur en bedroeg inclusief meubilair ruim 25.000 gulden. Op 1 oktober 1926, feest van de H. Bavo, werden zowel de school als het verenigingsgebouw plechtig ingewijd. Sinds de ingebruikname van de gemengde basisschool De Hoge Waai in 1971 heeft het St. Leogebouw tot 2018 dienstgedaan als onderkomen voor muziekvereniging St. Bavo en judovereniging Nintai. Die hebben plaats moeten maken voor de bouw van zes appartementen. De buitenzijde van het volgens de Amsterdamse School gebouwde pand is ongewijzigd gebleven. Alle bij elkaar een uniek ensemble dat terecht wordt aangewezen als beschermd dorpsgezicht, een omgeving waar het voor zowel bewoners als toeristen prettig vertoeven is.
Tekst: Jan Hoek
Bronnen: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed;
Website Stichting Raamsdonks Historie;