64 - Verpleeghuis St. Agnes

St. Agnes: van verpleeghuis tot moderne zorginstelling

In het kader van de tentoonstelling ‘St. Agnes in Geertruidenberg 1843 – 1993’, die t/m 25 juni 2023 plaatsvindt in het aan de historische Markt in Geertruidenberg gevestigde Museum De Roos, ging nummer 63 van deze rubriek over de Zusters van Liefde uit Tilburg. Zij speelden een van de hoofdrollen in de geschiedenis van streekverpleeghuis St. Agnes, die ophield in 1993 toen de naam St. Agnes van de gevel verdween om plaats te maken voor de naam De Riethorst. De directe aanleiding tot de komst van de Zusters naar Geertruidenberg was de erbarmelijke stand van het onderwijs. Toch bleven de werkzaamheden van de Zusters daar niet toe beperkt. In 1849 begonnen ze met het verplegen van zieken. De middelen ontbraken en van een gerichte opleiding was geen sprake. Bisschop Zwijsen gaf toch zijn goedkeuring en vanaf dat moment deden de plaatselijke dames van adel herhaaldelijk een beroep op de Zusters. Van een professionele gezondheidsdienst was echter geen sprake. Een grote droom van de Zusters was een eigen Gasthuis. Het kerkbestuur had al enige jaren een fonds dat bestemd was voor het onderhoud van de Zusters en zij uitten regelmatig de wens een Gasthuis te bouwen ‘voor de verzorging en oppassing der zieken’. In 1866 was het eindelijk zover dat met de bouw begonnen kon worden. Het Gasthuis zou een belangrijke uitbreiding van de Liefdewerken van de Zusters betekenen en een verrijking voor de stad Geertruidenberg.

Op 19 februari 1868 werd de eerste patiënt in het R.K. Gasthuis opgenomen. Dat was zo’n twee maanden na de opening, want het Gasthuis bleef in die periode onbezocht. Blijkbaar had de Bergse bevolking weinig vertrouwen in het Liefdeswerk van de Zusters. Hierin kwam pas verandering nadat de pastoor vanaf de preekstoel meerdere malen had opgeroepen de Zusters te steunen en te vertrouwen. Uiteindelijk kwamen er steeds meer zieken en ouden van dagen die de verzorging van de Zusters wensten. (Het aantal hulpbehoevenden bedroeg in 1872 acht personen, in 1908 negenendertig, in 1945 vijftig en bij het afscheid van de Zuster waren er 62 bejaarden in St. Agnes). Vanuit het Moederhuis in Tilburg werden zelfs extra Zusters naar Geertruidenberg gezonden om alle werkzaamheden te kunnen verrichten. Nog geen twee jaar na de bouw moest het dak gestut worden en was het zo tochtig, dat men in het Gasthuis eerder ziek dan gezond werd. Gedurende de honderd jaar dat de Zusters van Liefde het Gasthuis beheerden, werden ze bijna dagelijks geconfronteerd met de onvolkomenheden van het gebouw. In 1904 werd er in de Vincentiuskamer in het Liefdesgesticht door de ‘Heeren Regenten van het Armbestuur en de Godshuizen’ een vergadering gehouden. Het Gasthuis werd door hen bezocht, tot zelfs de slaapzaal van de Zusters. Ze waren unaniem in hun conclusie: het huis is netjes, maar veel te klein; er moest gebouwd worden. Op 15 juni 1906 verstrekte de gemeente aan het R.K.-kerkbestuur en het bestuur van de Congregatie de vergunning om het Gesticht aanzienlijk uit te breiden. Er werd een vleugel aangebouwd, maar na tien jaar was er wederom sprake van plaatsgebrek. Ambachtslieden met bekende Bergse namen als Stal, Krols en Wiercx zorgden door slimme verbouwingen voor meer ruimte.

ir. F. van Melick en Zuster Lauriani

In de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw moderniseerden de Zusters St. Agnes. Er werd een waterleiding aangelegd met warm en koud stromend water en er kwam een moderne operatietafel. Met steun van de Godshuizen konden de Zusters in 1928 zelfs een röntgenapparaat aanschaffen. In dat jaar mocht St. Agnes van het Moederhuis uitbreiden. Een deel van het ziekenhuis werd afgebroken en de vleugel werd verder gebouwd in de richting van de Venestraat. Hierin kwamen een nieuw ziekenhuis en de refter van de Zusters. Met elektrische nachtbelletjes, een telefoonaansluiting en een groter laboratorium werd Gasthuis St. Agnes een stuk slagvaardiger. In 1934 mochten de bijna 40 Zusters een nieuwe kapel bouwen en een begraafplaats aanleggen. Op 1 januari 1963 kreeg moeder Leonarda van het Moederhuis de boodschap dat de Liefdewerken in Geertruidenberg gestaakt zouden worden. De Tilburgse Zusters van Liefde moesten hun godsdienstige en maatschappelijke activiteiten gaan verrichten in ontwikkelingslanden.

Op 13 juni 1963 werd de Stichting Streekverpleeghuis St. Agnes opgericht door onder andere ir. F. van Melick, de latere directeur van de PNEM en de bekende huisarts Blondeel. Van Melick zou zich als bestuursvoorzitter maar liefst 23 jaar inzetten voor St. Agnes. Tussen 1963 en 1967 vonden diverse verbouwingen plaats, waardoor het verpleeghuis niet alleen voldeed aan eisen van die tijd, maar de capaciteit ook naar negentig bedden groeide. Waar het bij het St. Agnes aan ontbrak was een strakke leiding. Dokter Blondeel stelde voor contact op te nemen met de Congregatie ‘Alles voor Allen’ in Breda. De niet meer zo jonge Franciscaner Zuster Praxedes werd als eerste directrice aangesteld en onder haar straffe leiding veranderde St. Agnes langzaam maar zeker in een verpleeghuis. Vanaf 1971 werden de werkzaamheden overgenomen door Zuster Lauriani. Onder haar leiding zou het verpleeghuis uitgroeien tot een moderne gezondheidsinstelling. In april 1972 kwam pater Gerontius van de Orde van de minderbroeders-kapucijnen op verzoek van Zuster Lauriani naar Geertruidenberg om de zielzorg in het St. Agnes op zich te nemen. Hij bleek een betrokken man en een warme persoonlijkheid die ook aan de ziekbedden in het Veerse St. Theresia-ziekenhuis stond. Tussen 1975 en 1977 werden onder meer de krotten aan de Venestraat en de boerderijen van Dirven en De Jong met de grond gelijkgemaakt, om plaats te maken voor het nieuwe St. Agnes. Na de nieuwbouw werd ook het oude St. Agnes afgebroken. Het verpleeghuis kreeg een capaciteit van 105 bedden, verdeeld over drie afdelingen voor somatische patiënten. De benedenverdieping werd ingericht met onder andere de verschillende medische- en paramedische diensten, een apotheek en de keuken. Zuster Lauriani bemoeide zich zo intens met de nieuwbouw dat zij de ‘bouwzuster’ werd genoemd.  Begin jaren tachtig werd het principebesluit van de minister ontvangen en mocht St. Agnes uitbreiden met zestig psychogeriatrische patiënten. In 1986 neemt directrice Zr Lauriani Frank Staal in dienst om haar te helpen de organisatie verder te professionaliseren. Het jaar daarna komt de jonge dokter Schols in dienst als hoofd van de medische en paramedische dienst. In 1991 gaf Zuster Lauriani het stokje over aan algemeen directeur Frank Staal, die maar liefst 33 jaar in dienst van de zorgorganisatie zou blijven, en medisch directeur Jos Schols tegenwoordig Hoogleraar Ouderengeneeskunde aan de Maastricht University. In 1993 werd de naam St. Agnes op de gevel vervangen door de door Jos Schols bedachte naam ‘De Riethorst’.    

Tekst: Jan Hoek

Bron: ‘St. Agnes in Geertruidenberg 1843 -1993’,  Bram Bouwens, 1993; Vèrse Hoeven, uitgeverij Raamsdonksveer

© 2020 Oudheidkundige Kring Geertruydenberghe
Locatie 9 Websitebouw