PACLAX en het Dongemondfront in de roerige jaren 1969-1972
In de zomer van 1969 kreeg Henk Postma het plan dat er aan de monding van de Donge een jongerencentrum ofwel een Pop, Actie en Relax-centrum moest komen; de naam Paclax was geboren. Tot en met 1972 zou het een roerige tijd worden, waarin Paclax regelmatig de regionale pers haalde met krantenkoppen die er niet om logen. ‘Paclax contra overheid. Men wil nog steeds blijven zwemmen bij Keizersveer’, blokletterde De Stem. En: ‘Gemeentehuis Raamsdonksveer beklad. Schoonmaken lastig karwei’ en ‘Zaterdag gekrakeel in Geertruidenberg. Honderden jongeren bezetten Markt-kazerne na conflict met beheer.’ Maar ook: ‘Jongeren organiseren popconcerten in Fort Lunette. Honderden bezoekers relaxen in ludieke sfeer’. Mede-initiatiefnemer Henk Postma heeft over de korte periode dat Paclax bestond een fotoboek en een magazine gemaakt. Het merendeel van de foto’s is gemaakt door Roberto Heijmans. Het boek is door te bladeren via www.albelli.nl/onlinefotobook-bekijken?widgetld=a5bcba9a-419b-453e-8056-e363da79e98a. Meer info via paclax@zeeland.nl. Het gaat over recente en voor velen nog herkenbare geschiedenis waarbij een ‘theehuisje’ in een kazemat van het Lunet aan de Donge, de Marktkazerne in Geertruidenberg, het Dongemondfront en een onbewoonbaar verklaarde woning aan de Hoofdstraat 17 in het hart van Raamsdonksveer een belangrijke rol speelden.
Het plan van Henk Postma is nooit gerealiseerd; de gevestigde orde had uiteindelijk geen oren naar de komst van een jongerencentrum. Het leverde wel een bijzondere vriendengroep op die regelmatig de tongen losmaakte in het dorp Raamsdonksveer. Tot de eerste 17/18-jarige initiatiefnemers behoorden naast Henk Postma, Sjaak Verhoofstad, Wil den Baars, Willem Hollebrands, Ton van Gorp, Pieter Stallen, Jan Verhoeven, Walter Koreman en Teun van den Hurk. Paclax begon met een actie tegen het verbod van burgemeester Krijgsman te recreëren op een strandje aan de Oude Maas bij Keizersveer. De burgervader vond het te gevaarlijk en er stonden te veel auto’s geparkeerd. Zomer 1969 verscheen de politie met een geluidswagen bij het strandje om er de mensen weg te jagen. De werkgroep van Paclax kwam daartegen in het geweer. ‘Politie provoceert vredig zonnende vakantiegangers’, scheef de werkgroep in een vlugschrift, waarin ‘het volk van de gemeente Raamsdonk en wijde omgeving’ werd opgeroepen zich niets aan te trekken van het verbod. In dagblad De Stem verschenen tal van ingezonden brieven. Het werkte, want de politie liet zich niet meer zien en op de plek is nog jarenlang gerecreëerd en gezwommen.
In de nacht van 22/23 juli 1970 kwam het ‘Dongemondfront’, een van de namen waaronder Paclax opereerde, voor het eerst in actie. Onder die naam werden gemeente-eigendommen beklad, omdat het gemeentebestuur niet serieus was ingegaan op pleidooien voor de noodzaak van een eigen jongerencentrum. Dat werd niet langer gepikt en op de belangrijkste weg in Raamsdonksveer werd de tekst ‘Raamsdonk laat zijn jeugd verrekken’ gekalkt. Op de voorgevel van het gemeentehuis verschenen met grote letters teksten als ‘Te Koop’ een ‘Kloot maar verder’. Teksten die door de structuur van de gevel nauwelijks te verwijderen waren. Het ‘Dongemondfront’ zat ook achter ‘harde acties tegen de vervuiling van de Donge, en de bezetting van de Marktkazerne in Geertruidenberg na een beheerconflict. In de voormalige kazerne was de jeugdsoos ‘Utopia’ gevestigd. Wie precies deel uitmaakte van het ‘Dongemondfront’ is nooit onthuld. Bij de ‘Werkgroep Jeugd en Jongerenwerk’ was ook Paclax betrokken. Na het vertrek uit het Lunet droeg die werkgroep onder andere bij aan de totstandkoming van het vormingswerk voor jongvolwassenen (met mogelijkheden om sommige activiteiten te financieren) en de Stichting Ruimte (beheer van gebouwen en maatschappelijke voorzieningen). Stuwende kracht was de eerdergenoemde Marcel Nuyten, student aan de Sociale Academie in Breda. Voor de organisatie van concerten werd veelal de naam Prometheus Productions gebruikt. In de volksmond werd de werkgroep vaak aangeduid als de Lunette-jeugd; bestuurders en beleidsmakers noemden de groep veelal ‘alternatieve of ongeorganiseerde jeugd.
In januari 1970 kreeg Paclax een voet tussen de deur van het Lunet aan de Donge, in de volksmond ten onrechte Fort Lunet genoemd. Het lukte Marcel Nuyten om in het Lunet samen met Paclax activiteiten te houden zoals popconcerten, filmvoorstellingen en andere culturele uitingen. Tot mei 1970 vonden iedere zondag activiteiten plaats die steeds meer bezoekers trokken; uiteindelijk meer dan 500. Stromend water ontbrak en er was slechts één krakkemikkig toilet. Het gemeentebestuur voelde zich niet geroepen verantwoordelijkheid te nemen. Door gebrek aan toezicht viel het Lunet na de stopzetting van de activiteiten ten prooi aan vandalen. Toch lukte het Paxlac twee jaar later op die locatie nog een popfestival te houden.
In de zomer van 1970 betrok Paclax de onbewoonbaar verklaarde woning aan de Hoofdstraat 17 in Raamsdonksveer dat ze van de eigenaar huurden voor vijf gulden per week. Het huisje bleef 2½ jaar lang de vaste pleisterplaats van Paclax, zonder dat er sprake was van een hiërarchische organisatie. In de loop van 1970 diende men concrete plannen in bij het gemeentebestuur voor een eigen activiteitencentrum. Die nam echter een afwachtende houding aan. Paclax knapte het huisje op met eigen zakgeld en richtte het in met tweedehands spullen. Het oorspronkelijk blauwe huisje werd regelmatig geverfd met de kleuren grijs, wit en paars. Het gemeentebestuur eiste na enige tijd ontruiming, maar na bemiddeling met de Stichting Ruimte, besloot men het gebruik voorlopig te gedogen. Er kwam zelfs een aansluiting op nutsvoorzieningen als gas en water. Uiteindelijk gelastte de burgemeester eind 1972 de ontruiming van de woning omdat er allerlei overtredingen zouden zijn begaan. Paclax weigerde aanvankelijk. Maar in januari 1973 besloot de groep uiteindelijk zelf de woning te verlaten. De initiatiefnemers vonden dat de passiviteit van het gemeentebestuur te veel de overhand hadden gekregen.
Tekst: Jan Hoek.
Bron: boek ‘Paclax 1969-1972, roerige jaren aan de Dongemond. Henk Postma, 2022.