Napoleon Bonaparte (1769-1821) is een van meest besproken historische figuren aller tijden. Napoleon, die zichzelf in 1804 tot keizer van Frankrijk had uitgeroepen, verving in 1806 het Bataafse Gemenebest door het Koninkrijk Holland en zette zijn broer Lodewijk Napoleon op de troon. Ontevreden met Lodewijks koningschap, besloot Napoleon in 1810 de Nederlanden bij het Franse keizerrijk in te lijven. Na de Slag bij Leipzig op 16-19 oktober 1813, waar zijn leger ten onder ging tijdens de zogenoemde Volkerenslag, werd Napoleon gedwongen af te treden en werd hij verbannen naar Elba. Napoleon ontsnapte in maart 1815 van Elba en keerde weer terug in Frankrijk, waar hij zichzelf opnieuw installeerde als keizer van Frankrijk. In juni 1815 vond Napoleon zijn definitieve ‘Waterloo’ en werd hij door de Britten verbannen naar St. Helena. Op dat eiland zou hij op 5 mei 1821 overlijden.
Tijdens de Franse Tijd (1795-1813) bezocht keizer Napoleon in zowel 1810 als in 1811 Brabant. In tal van artikelen worden de reizen van de keizer beschreven. Daarbij wordt ook vaak gesteld dat Napoleon beide keren Geertruidenberg én Raamsdonkse Veer zou hebben gezocht. Zo zou hij met zijn gevolg door het dorp hebben getrokken en enkele Verenaren hebben geschoffeerd. Raamsdonksveer eert dat bezoek met de toponiemen Keizersdijk, de weg waarover de keizer zou hebben gereden, met Place Napoleon en Keizersveer. Stadshistoricus Bas Zijlmans werd met regelmaat geconfronteerd met in zijn ogen onjuiste geschiedschrijving en ging in de archieven op zoek naar de ware geschiedenis. Zijn zoektocht maakte duidelijk dat een fiks deel van de verhalen opgeborgen kunnen worden onder het kopje ‘volksverhalen’, teksten die naar geen enkel historisch document terug te voeren zijn. De keizer heeft dus niet door het buurtschap ‘Raamsdonkse Veer’ (waarschijnlijk zijn de twee namen tussen 1844 en 1864 samengevoegd tot de naam Raamsdonksveer) met zijn enorme gevolg gereden. Een gevolg dat bestond uit meer dan 20 bespannen koetsen (waarvoor 120 trekpaarden nodig zijn), een groot aantal vorstelijke personen en zijn lijfgarde te paard. En dus heeft hij in 1810 ook niet met al die hoogwaardigheidsbekleders, zoals meermalen beschreven, in het koetshuis van het neoclassicistische woonhuis overnacht. Het is niet aannemelijk dat dit huis aan de Wilhelminalaan vóór 1814 is gebouwd. Wel is bekend dat de plaatselijke notaris J.P.G. van der Meer dat woonhuis in 1914 liet slopen en op die plaats een villa liet bouwen dat hij, genoemd naar zijn dochter, ‘Alida’, zou noemen. Het witte koetshuis bleef behouden. Later vestigde notaris F.J. Hartong van Ark zich in het fraaie pand, dat hij de naam ‘De Ark’ gaf.
Keizer Napoleon Bonaparte maakte samen met zijn (tweede) gemalin Marie Louise van Oostenrijk en een talrijk gevolg van vrijdag 27 april tot en met zondag 13 mei 1810 een reis door de noordelijke departementen en de geannexeerde Nederlandse gebieden. Het was een inspectiereis met als hoofddoel de inspectie van ‘militaire aangelegenheden’, en in het bijzonder van de Brabantse vestingsteden Breda, ’s-Hertogenbosch. Heusden, Geertruidenberg en Bergen op Zoom. De toen 41-jarige keizer en zijn gemalin maakten de reis in een door tien paarden getrokken koets met in zijn gevolg koningen, koninginnen, prinsen, graven en een groothertog. Op vrijdag 27 april 1810 vertrekt het gezelschap vanuit Compiègne en arriveert via Brussel en Antwerpen op zondagmorgen 6 mei in Breda. Vandaaruit gaat de reis nog dezelfde dag via Tilburg en Loon op Zand naar ’s-Hertogenbosch. In Breda en ’s-Hertogenbosch schoffeert de keizer zijn gastheren door beledigingen aan de katholieke geestelijkheid van Breda en minachting voor de vestingwerken in ’s-Hertogenbosch. Hij laat zich daar niet van zijn vriendelijkste kant zien. In de vroege ochtend van woensdag 9 mei vertrekt het gezelschap via Heusden naar Waalwijk, waar 120 verse trekpaarden klaar moesten staan. Daar aangekomen blijken er echter slechts 80 paarden gereed te staan, waarna de schout van Drunen per brief dringend wordt verzocht om direct 40 compleet getuigde paarden te brengen. Dat lukte en na een lichte lunch verlaat het gezelschap in de middag Waalwijk en reist het langs Waspik en Raamsdonk naar Geertruidenberg voor een inspectie van de vestingwerken. Daar wordt de keizer opgewacht door de garde d’honneur (erewacht), het stadsbestuur en notabelen. Even een drankje en een inspectie van de vestingwerken en de burgerwacht, en wég is de keizer weer. Nog dezelfde dag reist het gezelschap langs Etten-Leur en Roosendaal naar Bergen op Zoom. Van donderdag 10 mei tot zondag 13 mei reist het gezelschap door Zeeland en via Antwerpen naar Parijs. Het opmerkelijke feit dat keizer Napoleon, inclusief zijn uitgebreide gevolg, in korte tijd zoveel kilometers aflegt, toont aan met welke vliegende haast hij reisde. Hij bleef daardoor slechts enkele uren, of nog minder op één plek en komt zelfs soms helemaal niet uit zijn koets.
In 1811 was Napoleon uitgegroeid tot een bijna mythische figuur, een wetgever van uitzonderlijke betekenis en een oorlogsstrateeg zonder weerga. In dat jaar brengt de keizer van maandag 23 september tot donderdag 31 oktober een bezoek aan de Hollandse Gewesten. Nóch Raamsdonk, nóch Geertruidenberg worden dan met een bezoek vereerd. Dankzij Bas Zijlmans weten we nu zeker dat Napoleon wel voor een korte tijd in Geertruidenberg is geweest, maar nooit in Raamsdonksveer. Daar reisde hij in ‘vliegende vaart’ omheen. Ten onrechte wordt door historici de naam Keizersveer in verband gebracht met een reis van de keizer. Napoleon zou met een veerpont de Oude Maas bij Raamsdonk zijn overgezet. De waarheid is echter dat de keizer op 5 oktober 1811 vanuit Dordrecht per sloep naar Gorinchem vaart, waar hij om 14.00 uur arriveert bij het Sleeuwijkse Veer. De naam Keizersveer wordt dan ook ten onrechte gezien als een hommage aan de keizer Napoleon, die bij Waterloo voor altijd van het politieke wereldtoneel verdween.
Tekst: Jan Hoek
Bron: (Met toestemming van de auteur): ‘Via het Raamsdonkse Veer naar Geertruidenberg. De reis in 1810 van keizer Napoleon Bonaparte bezien in een breder perspectief’, Bas Zijlmans, 2020. Een uitgave van het Veers Erfgoed.